دسترسی پذیری یا قابلیت دسترسی در وب (Accessibility)

همه ما دوست داریم که به ساده‌گی و با سرعت بالا از اینترنت استفاده کنیم. برای بیشتر ما خیلی مشکلی خاصی وجود نداره که از این صفحه به اون صفحه بریم. معمولا بعد از چند دقیقه جستجو بالاخره اطلاعاتی رو که می‌خواییم پیدا می‌کنیم.

اما برای افرادی که به نوعی از ناتوانی مبتلا هستن، شرایط به همین خوبی پیش نمیره. با این حال خوشبختانه یه سری اصول و قواعد وجود دارن که برای پاسخ دادن به نگرانی‌های این دسته از افراد تنظیم شدن و بهشون می‌گن دسترسی‌پذیری در وب.

دسترسی‌پذیری یعنی چی؟

دسترسی‌پذیری یه جور تفکر در طراحی وب‌سایت‌هاست که باعث میشه وب‌سایت برای یه طیف خاص از افراد در دسترس باشه. به صورت کلی یعنی وب‌سایت باید برای هر کسی که ازش بازدید میکنه قابل پیمایش باشه و بتونه اطلاعاتی رو که می‌خواد به سرعت بدست بیاره. البته دسترسی‌پذیری بیشتر روی کاربران با عدم توانایی تمرکز داره.

به عنوان مثال دسترسی‌پذیری روی افرادی نابینایی تمرکز داره که برای استفاده از وب از صفحه خوان (Screen reader) استفاده می‌کنن. یا میگه ویدئو‌ها باید زیرنویس داشته باشن تا افراد ناشنوا هم بتونن ازشون استفاده کنن.

اصول چهارگانه دسترسی‌پذیری

تکنیک‌های مختلف و معیارهای اساسی دسترسی‌پذیری همه حول ۴ تا اصل شکل گرفتن. این ۴ اصل روی این تمرکز دارن که وب‌سایت باید برای افراد مختلف در شرایط مختلف قابل دسترسی باشه. هر کسی که میخواد از وب‌سایت شما استفاده کنه، باید به محتواهایی دسترسی داشته باشه که این چهار خصوصیت رو دارن:

• احساس پذیر: اطلاعات و المنت‌های رابط‌کاربر باید جوری به کاربر معرفی بشن که بتونه اونها رو حس کنه. منظور اینه که این اطلاعات قابلیت حس شدن توسط حواس ۵ گانه رو داشته باشه.
• عمل پذیر: رابط‌کاربر و ناوبری (Navigation) باید عمل پذیر باشه. یعنی رابط‌کاربر نباید از کاربر چیزی رو بخواد که قابلیت انجام نداره.
• فهم پذیر: اطلاعات و عملکردهای رابط‌کاربر باید برای کاربر قابل فهم باشن.
• ریشه‌دار و تنومند: محتوا باید به شکلی ریشه‌دار باشه که به وسیله همه ابزار‌های کاربری (منجمله تکنولوژی‌های مکمل) قابلیت تفسیر داشته باشه. یعنی به موازات پیشرفت تکنولوژی، دسترسی به محتوا از بین نره.

اگه هرکدوم از این خصوصیات وجود نداشته باشه، باعث میشه کاربران ناتوان به وب‌سایت شما دسترسی نداشته باشن.

دسترسی‌پذیری و انواع ناتوانی‌ها

ناتوانی به طور کلی یعنی اختلال در توانایی فرد برای عمل کردن، به دلیل تغییر در عوامل بدن و یا سلامت مغز. بعضی از انواع مهم و رایج ناتوانی در بین کاربران اینترنتی، که باعث میشه دسترسی اونها به وب‌سایت‌ها کاهش پیدا کنه اینها هستن:

• ناتوانی دیداری (مثل: کوری، ضعف بینایی و کوررنگی)
• ناتوانی شنیداری (مثل: سنگینی گوش و یا ناشنویی)
• ناتوانی جسمی (مثل: لرزش یا رعشه اندام و نقص عضو)
• ناتوانی گفتاری (مثل: لکنت زبان)
• ناتوانی شناختی، زبانی و آموزشی (مثل: اختلال در توجه)

در مواردی پیش میاد که ممکنه حتی فرد به بیش از یکی از انواع ناتوانی مبتلا باشه.

بهترین تمرین برای افزایش قابلیت دسترسی

درسته که دستیابی به دسترسی‌پذیری کامل بسیار پرهزینه‌ است، اما با توجه به یه سری نکات کلی و اولیه، میشه وب‌سایت رو تا حد مطلوبی دسترسی‌پذیر کرد. من این نکات رو به صورت لیست وار می‌نویسم و در فرصت‌های بعدی در موردشون مفصل‌تر صحبت می‌کنیم.

• احساس پذیر:
  • برای همه مولفه‌های غیر متنی مثل تصاویر و یا سمبل‌ها، یه توضیحی متنی قرار بدید. تا اونها رو به زبان ساده‌تر ترجمه کنه.
  • برای رسانه‌های زمان دار (مثل ویدئو یا صدا) یه جایگزین مثل زیرنویس تنظیم کنید.
  • با بازی رنگها و کمک به تشخیص راحت تر پیش زمینه و پس زمینه، کاری کنید که کاربر محتوا‌ها رو بهتر ببینه و بشنوه.

• عمل پذیر:

  • همه عملکرد‌ها رو به وسیله صفحه کلید قابل اجرا کنید.
  • به کاربر زمان کافی بدید که محتوا رو بخونه و ازش استفاده کنه.
  • محتوا‌ رو جوری طراحی نکنید که باعث تشنج و اعصاب خوردی بشه.
  • راهی ایجاد کنید که کاربر بتونه پیمایش کنه، محتواها رو پیدا کنه، و تشخیص بده که کجا هستن.

• فهم پذیر:

  • محتواهای متنی رو قابل خوندن و فهمیدن کنید.
  • کاری کنید که عملکرد و ظاهر صفحات قابل پیش‌بینی باشه.
  • به کاربر این امکان رو بدید که اشتباهاتش رو اصلاح کنه.

• ریشه‌دار و تنومند:

  • وب‌سایت رو برای نمایش در مرورگر‌های مختلف بهینه سازی کنید.
  • کاری کنید که وب‌سایت از طریق صفحه‌خوان‌ها قابل دسترسی باشه.
  • استاندارد و قابل حمل کدنویسی کنید و تکنولوژی‌های میانه رو به کار بگیرید.

من می‌دونم که با یه جستجوی کوچیک میشه اطلاعات خیلی زیادی بیشتری رو در مورد دسترسی‌پذیری بدست آورد و هنوز نکات خیلی هست که توی این مطلب بهشون نپرداختیم، اما این رو به خاطر ایمیل‌های زیادی نوشتم که شما فرستاده بودید و سوال کردید که چرا یه مقاله کلی در تعریف دسترسی‌پذیری نداریم.